Επικίνδυνες πυρκαγιές μπορούν να εμφανιστούν και σε «εύκολες» ημέρες

Συνηθίζεται να ακούμε τις μέρες που επικρατούν ισχυροί και θυελλώδεις άνεμοι για πολύ υψηλό κίνδυνο δασικών πυρκαγιών, πολιτεία τίθεται σε εγρήγορση και οι πολίτες καλούνται να είναι πιο προσεκτικοί καθώς, όπως είναι γνωστό, οι μεγαλύτερες τραγωδίες έχουν προκληθεί από εμπρησμούς εξ αμελείας. Πυρκαγιές με ισχυρούς ανέμους είναι γνωστές ως καθοδηγούμενες από τον άνεμο, με κύριο μηχανισμό διάδοσης την επαγωγή, σαφώς πολύ επικίνδυνες, οι οποίες μεταδίδονται γρήγορα και βίαια στην κατεύθυνση του ανέμου, όπως συνέβη στο Μάτι Αττικής τον Ιούλιο του 2018. Υπάρχουν όμως και πυρκαγιές που δημιουργούν τις δικές τους συνθήκες και υπερνικούν τον άνεμο που επικρατεί. Αυτές οι πυρκαγιές αναπτύσσουν κατακόρυφη επαγωγική στήλη (plume dominated fire), δεν εμφανίζονται όταν ο άνεμος είναι ισχυρός (δεν ξεπερνάει τα 5-6 μποφόρ). Εμφανίζονται με μέτριους ανέμους, ακόμα και με νηνεμία.

Παράγοντες ανάπτυξης ισχυρής κατακόρυφης επαγωγικής στήλης

Βασικοί παράγοντες ανάπτυξης τέτοιων πυρκαγιών είναι: η πλούσια καύσιμη ύλη και εξαιρετικά ξηρή, με χαμηλή υγρασία, και η αστάθεια της ατμόσφαιρας. Υπό αυτό το περιβάλλον η φωτιά καταναλώνει την πλούσια και ξηρή βιομάζα με πολύ υψηλό ρυθμό, αναπτύσσει δηλαδή μεγάλες εντάσεις, με αποτέλεσμα τα θερμά ρεύματα που ανέρχονται γίνονται ισχυρότερα από τον επιφανειακό (ασθενή/μέτριο) άνεμο, δημιουργώντας ισχυρή κατακόρυφη επαγωγική στήλη.

Η επαγωγική στήλη λειτουργεί όπως μια καταιγίδα. Από την πυρκαγιά παράγονται θερμά και υγρά ρεύματα, από την υγρασία της καύσιμης ύλης που καίγεται και δημιουργείται ο πυρό-σωρειτομελανίας (pyrocumulonimbus), παρουσιάζοντας τα χαρακτηριστικά καταιγίδας, με ισχυρά ανοδικά και καθοδικά ρεύματα, όπου σε σπάνιες περιπτώσεις μπορεί να δώσουν ψεκάδες βροχής, κάτι το οποίο είναι προειδοποίηση για τους πυροσβέστες καθώς αναμένονται βίαια, ισχυρά καθοδικά ρεύματα, ή το επίσης επικίνδυνο η εκδήλωση κεραυνών, κάτι το οποίο συνέβη πέρσι στις μεγα-πυρκαγιές της Αυστραλίας, δημιουργώντας έτσι νέες πυρκαγιές.  Στην κατάρρευση αυτού του συστήματος η κατάσταση είναι εξαιρετικά επικίνδυνη και έχουν συμβεί πολλές τραγωδίες σε Ελλάδα (Ηλεία 2007) και εξωτερικό. Μια τέτοια πυρκαγιά, όπως γράψαμε παραπάνω είναι αδιάφορη για τον άνεμο που επικρατεί, και όσο βρίσκει πλούσια και ξηρή βιομάζα ανατροφοδοτεί το pyrocumulonimbus, ρίχνει καύτρες παντού, όχι μόνο κατά την κατεύθυνση του μέτριου ανέμου της περιοχής, αλλά και στα πλευρά, ακόμα και κόντρα σε αυτόν, στην ουρά της πυρκαγιάς, πολλές φορές έχουν εγκλωβίσει πυροσβέστες και πολίτες με τραγικές συνέπειες.  Αυτές οι πυρκαγιές είναι μη αντιμετωπίσημες είτε από επίγεια είτε από εναέρια μέσα, όσο ανατροφοδοτείται η κατακόρυφη επαγωγική στήλη. Τα εναέρια δεν μπορούν να πλησιάσουν λόγω των ισχυρών ρευμάτων, δημιουργώντας επικίνδυνες γι αυτά αναταράξεις.

Το 2007 στην Ηλεία οι άνεμοι δεν ξεπερνούσαν τα 5-6 μποφόρ. Επικρατούσε βορειοανατολικός καταβάτης με υγρασία εξαιρετικά χαμηλή σε περιοχή εξαιρετικά πυκνής βιομάζας. Οι μεγαπυρκαγιές που εκδηλώθηκαν ανέπτυξαν ισχυρές επαγωγικές στήλες με τις γνωστές συνέπειες.

Βίντεο από την βάση της ισχυρής κατακόρυφης επαγωγικής στήλης της πυρκαγιάς Ξηροχωρίου Ζαχάρως 24.8.2007

Πρόληψη πυρκαγιών ισχυρής κατακόρυφης επαγωγικής στήλης

Η Ελλάδα ζούσε πάντα με δασικές πυρκαγιές, αλλά σήμερα η κλιματική αλλαγή δείχνει ότι αναμένεται να αυξηθούν περαιτέρω σε αριθμό, μέγεθος και συχνότητα. Πρόσφατα κλιματικά μοντέλα προβλέπουν ότι στην λεκάνη της Μεσογείου, εξαιτίας της κλιματικής αλλαγής, το κλίμα θα γίνει θερμότερο και ξηρότερο, με αποτέλεσμα να αυξήσει σημαντικά τον κίνδυνο πυρκαγιάς και μάλιστα με έμφαση την Ελλάδα.  Για να είναι αντιμετωπίσημες αυτές οι πυρκαγιές πρέπει η πολιτεία να στραφεί από την καταστολή στην πρόληψη, λαμβάνοντας υπόψη πτυχές όπως η προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή, μέσω της εκπαίδευσης και της αλλαγής πρακτικών, με έμφαση στην διαχείριση των δασών: η μείωση της επιφανειακής καύσιμης ύλης, η χρήση ελεγχόμενης βοσκής, αναδάσωση με είδη μειωμένης ευφλεξιμότητας, απομάκρυνση των νεκρών δέντρων κ.α.

Η ανάγκη προσαρμογής του εθνικού συστήματος διαχείρισης δασικών πυρκαγιών ενδέχεται να μην επαρκεί εάν λείπει η επιστημονική έρευνα και γνώση. Η συνεργασία επιστημονικής κοινότητας και πολιτείας, η επιστημονική γνώση, μαζί με την εμπειρία των διαχειριστών αποτελεί σημαντικό όπλο απέναντι στον ολοένα αυξανόμενο κίνδυνο των μέγα πυρκαγιών.

ΘΟΔΩΡΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ – (MSc) Μεταπτυχιακός φοιτητής “Διαχείρισης Περιβάλλοντος, Φυσικών Καταστροφών & Κρίσεων”, Τμήματος Γεωλογίας & Γεωπεριβάλλοντος Εθνικού & Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών (ΕΚΠΑ)
e-mail: [email protected]