της Κατερίνας – Ναυσικάς Κατσετσιάδου
Ηλεκτρονικού Μηχανικού, MSc “Πρόληψη & Διαχείριση Φυσικών Καταστροφών”

Για τη 15η Ιουνίου έχει προγραμματιστεί το “άνοιγμα” των εποχιακών τουριστικών καταλυμάτων στην Ελλάδα, μετά την περίοδο καραντίνας που εφαρμόστηκε στο πλαίσιο μέτρων περιορισμού για την εξάπλωση του ιού SARS-COV2 στη χώρα. Στη σταδιακή αποκλιμάκωση των μέτρων εντάσσεται την ίδιια μέρα και το “άνοιγμα” των ενάεριων συνόρων και η υποδοχή επισκεπτών από τους τουριστικούς προορισμούς που αφθονούν στην Ελλάδα, ενώ έχουν παρέλθει 3 και πλέον μήνες από την καταγραφή του πρώτου κρούσματος COVID-19 στη χώρα. Μήπως είναι πολύ τολμηρό το βήμα; Πόσο έτοιμοι είμαστε;

Στο άρθρο αυτό γίνεται μία απλή προσπάθεια να μπουν σε σειρά κάποιες σκέψεις και προβληματισμοί με βάση πάντα τα -λιγοστά μεν, ευρέως γνωστά δε- διαθέσιμα δεδομένα.

Η πανδημία ως φαινόμενο ανήκει στις φυσικές καταστροφές. Στην προσπάθεια ανάλυσής της ως τέτοια, διακρίνονται κάποια κοινά χαρακτηριστικά της με άλλα φυσικά φαινόμενα που προκαλούν καταστροφή:

• Σχετικά με την εξέλιξη του φαινομένου, η πανδημία θυμίζει κάπως δασική πυρκαγιά: διακρίνονται οι φάσεις της έναυσης και της εξάπλωσης, συνοδευόμενες από όλους τους παράγοντες που επηρεάζουν την καθεμία. Τα στάδια εξέλιξης ποικίλουν σε ένταση, με τοπικές διαφοροποιήσεις εντός ενός φάσματος που κυμαίνεται από την αργά εξελισσόμενη κρίση, έως την κρίση με μαζικές απώλειες.
• Σχετικά με το γεωγραφικό εύρος του φαινομένου η COVID-19 ειδικά ξεπερνά το εύρος οποιουδήποτε tsunami έχει καταγραφεί στην ιστορία, καλύπτοντας την υφήλιο στο σύνολό της.
• Σε σχέση με τον αντίκτυπο, το εύρος των συνεπειών του φαινομένου, σήμερα και ακριβώς εξαιτίας του παγκόσμιου χαρακτήρα του, ξεπερνά κάθε τοπική φυσική καταστροφή, ακόμα και αν αυτή σχετίζεται με το εξίσου παγκόσμιο φαινόμενο της κλιματικής αλλαγής ή κρίσης.

Καθόλου τυχαίος λοιπόν ο παραλληλισμός της COVID-19 με πόλεμο, τόσο από την ηγεσία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, όσο και από μια σειρά κυβερνητών ανά τον κόσμό. Πρόκειται για ένα “Μαύρο Κύκνο” κατά τον Nassim Nicholas Taleb, που ήρθε για να ανατρέψει την καθημερινότητα στην παγκοσμιοποιημένη ζωή και οικονομία του πλανήτη.

Κάθε απόφαση – κίνηση για σταδιακή ανάκαμψη της ζωής προϋποθέτει την ανάλογη μελέτη κινδύνου (risk assessment), μία εκτίμηση βασιζόμενη σε δεδομένα. Το risk assessment μίας δασικής πυρκαγιάς περιλαμβάνει τουλάχιστο τρεις οπτικές:

• τον κίνδυνο έναυσης
• τον κίνδυνο εξάπλωσης
• τις δυνατότητες μείωσης της διακινδύνευσης (με μέσα καταστολής εν προκειμένω)

Παρακάτω γίνεται μία προσπάθεια μελέτης κινδύνου με βάση τα πρότυπα πυρκαγιάς, και χρησιμοποιώντας τα λιγοστά δεδομένα για το νέο ιό, που σταχυολογήθηκαν για να δώσουν μια -έστω και ομιχλώδη- εικόνα για την προοπτική εισροής επισκεπτών από άλλες χώρες σε νησιωτικούς τουριστικούς προορισμούς της Ελλάδας.

Κίνδυνος έναυσης

Καθώς τα τεστ για τη διάγνωση του ιού εμπεριέχουν πιθανότητα σφάλματος false negative της τάξης του 30-35%, δεν υπάρχει επιβεβαιωμένος τρόπος να εξασφαλιστεί η μηδενική έναυση σε κανέναν από τους τουριστικούς προορισμούς της Ελλάδας και του κόσμου. Ακόμα και ένα επιτόπιο τεστ κατά την άφιξη για κάθε ταξιδιώτη δεν εξασφαλίζει το γεγονός ότι ο ίδιος δε νοσεί, ενδεχομένως και χωρίς συμπτώματα. Ο μόνος τρόπος να μηδενιστεί η πιθανότητα αυτή, είναι η ενοχλητική και κοστοβόρα παραμονή του σε καραντίνα για 15 μέρες εντός της χώρας, που όπως φαίνεται, έχει απορριφθεί σαν ιδέα.

Αν χρωματίζαμε λοιπόν το χάρτη βάσει του κινδύνου έναυσης, δεν υφίσταται λόγος διαβάθμισης και ένα χρώμα -διαλέξτε ποιο- θα κάλυπτε όλη την επικράτεια.

Κίνδυνος εξάπλωσης

Η πανδημία εξαπλώθηκε σε όλο τον κόσμο, εξαιτίας κυρίως δύο παραγόντων, εκ των οποίων ο ένας είναι ανθρωπογενής και ο δεύτερος ενδογενές χαρακτηριστικό του ιού:
α. δεν έκλεισαν εγκαίρως τα σύνορα της χώρας προέλευσής του, μιας χώρας που τυχαίνει να είναι και κέντρο παγκόσμιου εμπορίου. Οι αερογραμμές που συνδέουν την Κίνα με τις υπόλοιπες χώρες ήταν το πρώτο μέσο εξάπλωσης εκτός συνόρων Κίνας, με τις επιμέρους γραμμές που συνδέουν τα υπόλοιπα κράτη μεταξύ τους να ακολουθούν σταδιακά σε μικρό χρονικό διάστημα, έχοντας τον ίδιο ρόλο.
β. η ασθένεια χαρακτηρίζεται από το ασυμπτωματικό μεσοδιάστημα μεταξύ μόλυνσης και εκδήλωσης συμπτωμάτων, και την πλήρη ασυμπτωματικότητα σε μεγάλο ποσοστό του πληθυσμού. Και στις δύο περιπτώσεις ο ιός μεταδίδεται, χωρίς αυτό να γίνεται  άμεσα αισθητό και εκδηλώνεται -αν δεν πρόκειται για ασυμπτωματικό φορέα- με την παρόμοια χρονοκαθυστέρηση.

Έστω λοιπόν ένα υποτιθέμενο κρούσμα με προορισμό ένα οποιοδήποτε ελληνικό νησί, π.χ. του Αιγαίου. Το άτομο αυτό δεν έχει συμπτώματα. Σε μία ιδανική περίπτωση, κάνει το τεστ κατά την είσοδό του στη χώρα,  εμπίπτει στις false negative περιπτώσεις και περνά στο πλοίο που θα το μεταφέρει στο νησί. Εκεί χρησιμοποιεί οδικό μέσο για να μεταφερθεί σε ιδανικό κατάλυμα που τηρεί ευλαβικά όλα τα προληπτικά πρωτόκολλα που επιβάλλονται από τον ΕΟΔΥ, και ο ίδιος ακολουθεί πιστά όλες τις οδηγίες, παρά το γεγονός ότι νοιώθει να καταπιέζεται στην περίοδο των διακοπών του, που με τόση υπομονή πρόσμενε για να χαλαρώσει.

Ένας τυπικός τουρίστας δε θα παραλείψει να κάνει βουτιές στη θάλασσα, να επισκεφτεί τα μουσεία του νησιού, να γευματίσει σε κάποιο ή κάποια από τα παραδοσιακά ταβερνάκια των ελληνικών νησιών και να αγοράσει αναμνηστικά δώρα ή τοπικά προϊόντα του νησιού. Στις δραστηριότητες αυτές πρέπει να προσθέσουμε επίσκεψη σε σούπερ μάρκετ για προμήθεια εμφιαλωμένου νερού τουλάχιστον, χρήση δημόσιας τουαλέτας, όταν η ανάγκη τον βρει εκτός καταλύματος και πιθανή επίσκεψη σε ταχυδρομείο ή υποκατάστημα τράπεζας.

Έτσι -εκτός των ανθρώπων του καταλύματός του-  θα βρεθεί να συναλλάσσεται / συναναστρέφεται στην καλύτερη περίπτωση με οδηγό και πιθανούς συνεπιβάτες οχήματος, προμηθευτή ομπρέλας στην παραλία, σερβιτόρους και θαμώνες, εμπόρους, υπαλλήλους μουσείων και άλλων εμπορικών καταστημάτων. Δε γίνεται καν αναφορά σε επίσκεψη σε ίντερνετ καφέ, καφέ-μπαρ, club, γνωριμίες και συναναστροφές με άλλους τουρίστες, βόλτα με καραβάκι σε κοντινή παραλία, ενοικίαση οχήματος ή σκάφους, μαθήματα γιόγκα, καταδύσεων ή ιππασίας, ή άλλες δραστηριότητες επιπέδου θεάματος (συναυλίες, κινηματογράφο κ.ά.). Δε γίνεται καν αναφορά σε επίσκεψη σε ανταλλακτήριο συναλλάγματος, σε πιθανό island hopping ή στο ταξίδι της επιστροφής.

5 -7 ημέρες κατ’ ελάχιστον με όλα τα μέτρα αποτροπής εξάπλωσης σε ενέργεια, πόσο πιθανό είναι για έναν συντηρητικό τουρίστα σαν το δικό μας, να μη μολύνει έστω και ένα από τα άτομα, με τα οποία θα συναναστραφεί;

Σημειώνεται ότι ο τρόπος ζωής το καλοκαίρι δυσκολεύει την εξάπλωση του ιού, αφού ο συγχρωτισμός μειώνεται – τίποτα όμως δεν αμφισβητεί την ύπαρξη και διάδοσή του στις υψηλές (πόσο και για πόσο υψηλές;) θερμοκρασίες της εποχής, βάσει πάντα των μέχρι στιγμής δεδομένων.

Επιπλέον και σε αντίθεση με όσα επιβάλει μία τέτοιου είδους μελέτη, δηλαδή να λαμβάνονται υπόψην τα χειρότερα δυνατά σενάρια, εμείς έχουμε κάνει αλλεπάλληλες ιδανικές παραδοχές (τεστ στην είσοδο της χώρας, όλα τα μέτρα να τηρούνται στο νησί και συντηρητική προσωπικότητα του επισκέπτη) και μία μόνο αρνητική πρόβλεψη, ο τουρίστας μας να είναι ασυμπτωματικός φορέας,

Πώς θα ήταν λοιπόν ο χάρτης κινδύνου εξάπλωσης; Θα είχε διαβαθμίσεις; Τι χρώματος;

Δυνατότητες μείωσης της διακινδύνευσης

Ίσως το σημαντικότερο και μετρήσιμο κομμάτι της μελέτης, και ίσως ο βασικός λόγος, για τον οποίο αυτή επικεντρώνεται στη νησιωτική χώρα.

Ποια είναι τα επιτόπια “μέσα καταστολής”;
Τα Κέντρα Υγείας, χρόνια τώρα υποεξοπλισμένα και υποστελεχωμένα, ο συνεργάτης-γιατρός του κάθε καταλύματος και οι άνθρωποι του νησιού που καλούνται να παίξουν το ρόλο του πυροσβέστη. Αλήθεια, πόσους γιατρούς έχει ένα νησί των Κυκλάδων ή των Δωδεκανήσων; Αρκούν για να καλύψουν τις ανάγκες όλων των καταλυμάτων και του μόνιμου και εποχιακού πληθυσμού;

Υπάρχει μήπως “αντιπυρική ζώνη”;
Ο ρόλος της αντιπυρικής ζώνης θα μπορούσε ίσως να παιχτεί από τους ανθρώπους που νόσησαν και έχουν πιθανώς αναπτύξει αντισώματα στον ιό. Σύμφωνα με τους μέχρι σήμερα υπολογισμούς ωστόσο, το ποσοστό αυτό δεν έχει φτάσει ούτε στο 5% του πληθυσμού σε καμία χώρα, ούτε καν στις χώρες που εφάρμοσαν την πολιτική της ανοσίας της αγέλης.

Μεγαλύτερο νησί ενδεχομένως να διαθέτει επαρκέστερες υποδομές υγείας, ταυτόχρονα όμως μπορεί να φιλοξενήσει περισσότερο τουριστικό πληθυσμό, γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες έναυσης και εξάπλωσης.

Πόσο έγκαιρα θα εντοπιστούν τα πρώτα κρούσματα; Με τι μέσα θα ιχνηλατηθούν οι επαφές τους σε ένα μικρό νησί; Πού είναι το πλησιέστερο νοσοκομείο; Είναι νοσοκομείο αναφοράς; Πώς θα γίνει η μεταφορά ενός ατόμου που πιθανά να νοσήσει σοβαρά; Και αν υπάρξουν ταυτόχρονα πολλά και διάσπαρτα στο Αιγαίο τέτοια  συμβάντα, -βλ. πολλαπλές εστίες φωτιάς-  ποιος θα εξυπηρετηθεί πρώτος και με ποια κριτήρια; Πόσο ψύχραιμα θα αντιδράσουν οι μόνιμοι κάτοικοι και οι υπόλοιπου τουρίστες; Τι επιπτώσεις θα έχει αυτό για το βραχυπρόθεσμο μέλλον του τουρισμού στον τόπο και στη χώρα; Ποιες οι κοινωνικές επιπτώσεις για μία μικρή, κλειστή, νησιωτική κοινωνία;

Μικρές σκέψεις ενός μικρού ξενοδόχου

Τα ερωτήματα είναι πολύ περισσότερα και οι απαντήσεις τους εξαιρετικά δύσκολες. Όσοι ζουν ή έχουν ζήσει σε νησί, το γνωρίζουν πολύ καλά, και όσοι από αυτούς βιοπορούν από τον τουρισμό, θέτουν πολύ περισσότερα ερωτήματα. Ερωτήματα όχι μόνο οικονομικής ή επαγγελματικής, αλλά και ηθικής διάστασης:

• Ποιο θα είναι το προφίλ του επισκέπτη της φετινής περιόδου;
  Ξεκάθαρα φεύγει από το τραπέζι η συμπαθής τάξη των συνταξιούχων, σημαντικό ετήσιο ποσοστό για τον ελληνικό τουρισμό. Ξεκάθαρα αποκλείονται όλοι όσοι έχουν πάρει το θέμα κάπως σοβαρά, ώστε να έχουν ψάξει τις υποδομές υγείας των ελληνικών νησιών.
  Απομένουν όσοι έχουν υποεκτιμήσει το πρόβλημα της πανδημίας COVID-19, όσοι έχουν επιβεβαιωμένα νοσήσει, θεωρώντας λανθασμένα ότι διαθέτουν αντισώματα ισχυρά και διαρκείας, και όσοι πιστεύουν σε παρανοϊκές θεωρίες συνομωσίας.
  Οι φετινοί επισκέπτες λοιπόν, είναι πολύ πιθανό να μην είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί, να μην τηρούν αποστάσεις, να μη σέβονται καν τους βασικούς κανόνες υγιεινής. Κάτι τέτοιο θα αύξανε κατακόρυφα τον κίνδυνο εξάπλωσης, ανεξάρτητα από τα μέτρα προφύλαξης των τοπικών αρχών και επιχειρήσεων.
• Ποιες από τις κρατήσεις που δεν έχουν ακυρωθεί από τους ίδιους τους πελάτες να κρατήσει και ποιες να ακυρώσει, και με ποια κριτήρια;
• Πιθανότατα θα δουλέψει με μειωμένο προσωπικό. Ποιους από τους σταθερούς του συνεργάτες να κρατήσει και ποιους όχι;
• Πώς θα αντιμετωπίσει την πιθανότητα κάποιος από το προσωπικό να μολυνθεί και να νοσήσει σοβαρά ή -ακόμα χειρότερα- να καταλήξει, εξαιτίας της δουλειάς του στο κατάλυμα;
• Τι θα γίνει αν κάποιος από το προσωπικό νοσήσει κρυφά, προκειμένου να μη χάσει το μεροκάματο, εξακολουθώντας να σερβίρει παγωτά και σαλάτες σε καθημερινή βάση;
• Πώς θα αντιμετωπίσει πιθανή ποινική δίωξη αν του ασκηθεί από οποιονδήποτε “δυσαρεστημένο” πελάτη;

Ένα δεδομένο που προστίθεται στα υπάρχοντα, είναι η ψυχολογία του “πυροσβέστη”, και αυτή δεν είναι στα καλύτερά της.

Ένας υποτιθέμενος χάρτης διακινδύνευσης των ελληνικών νησιών στην COVID-19 δύσκολα μπορεί να έχει χρωματικές διαβαθμίσεις.

• Ο κίνδυνος έναυσης υφίσταται παντού και οριζόντια,
• Ο κίνδυνος εξάπλωσης υπάρχει, όπου υπάρχει ανθρώπινη παρουσία και δραστηριότητα. Αυξάνεται δε εκθετικά, τόσο με την αύξηση του πληθυσμού, όσο και με την αποκλίνουσα από τα πρωτόκολλα συμπεριφορά
• Τα όπλα καταστολής και περιορισμού του φαινομένου φαίνονται ανεπαρκή για να αντιμετωπίσουν τα πολύ πιθανά ταυτόχρονα καταγεγραμμένα κρούσματα

Και η ελπίδα για μία ακόμα φορά στον ελληνικό καλοκαιρινό ήλιο μάλλον δεν αποτελεί δείγμα σοβαρής μελέτης.

ΠΗΓΗ: SafeGreece